Haarlems voorwerp met onbekende functie
Een voorwerp van aardewerk
Een enkele keer wordt tijdens opgravingen in Nederland een voorwerp van aardewerk aangetroffen met een zeer karakteristieke vorm en niet vergelijkbaar met gangbare voorwerpen uit de 15e eeuw. Het betreft een smalle, langwerpige bak met aan de bovenkant een versiering in de vorm van kantelen. Om dit voorwerp stevig op een ondergrond te plaatsen zijn de voor- en achterzijde voorzien van “lisenen of steunberen”. De bovenrand is gewoonlijk breder en langer aangebracht dan de feitelijke bak en vormt hierbij een dekselgeul. Op deze voorwerpen heeft een deksel gezeten. De voorwerpen zijn in- en uitwendig grotendeels of deels geglazuurd en daarom geschikt voor vloeistoffen. Zij variëren sterk van afmetingen; met een lengte van circa: 13 tot 60 cm., en hoogten van circa: 8 tot 32 cm.[1]
Gebruik
De grotere voorwerpen zijn versierd met opgelegde lijsten en reliëfbanden, de kleinere soms met appliques in de vorm van een masker of gezicht[1] en een gekanteelde bovenrand. Deze voorwerpen werden onder andere gevonden in Haarlem,[2] Utrecht, kasteel Altena te Delft [3] en Leiden[4]. De vorm lijkt voornamelijk voor te komen in mogelijk eind 14e eeuw en de 15e eeuw. Een vervangend voorwerp of opvolger in de keuken, huishouding of geestelijke instelling is tot nu toe niet te vinden. Ook iconografisch onderzoek heeft niets opgeleverd. De functie van deze voorwerpen is tot dusver onzeker; in de (weinige) literatuur is sprake van een mogelijke kaarsenmakersbak of zwavelstokbak .[5] Echter het gebruik als bak om kaarsjes te maken is uitgesloten, immers vanwege de smalle opening zullen de pitten aan de wanden vastkleven. Een bewaarplaats voor kaarsen of zwavelstokjes is niet uitgesloten, maar waarom dan een deksel?
Paralellen met andere vondsten
Haarlem kent drie van dergelijke voorwerpen. In 1973 werd een vrijwel complete bak in de Lange Begijnestraat 13 opgegraven. Deze bak (afb. 1,2 en 3) met kantelen heeft aan de bovenkant een lengte van 19 cm, breedte: 7.2 cm en hoogte: 11.3 cm.. De bodem heeft een lengte van: 15.5 cm en breedte van: 2.8 tot 3 cm. De grootste breedte inclusief de steunberen: 7.5 cm. Inwendig is bij deze de inhoud gemeten: lengte: 14.3 cm, breedte: 2.4 cm, diepte: 7 cm. De onderkant is glad en vlak afgewerkt en niet beroet. In- en uitwendig is deze bak vrijwel geheel met loodglazuur bedekt met vlekken koperoxide.
Ook bij de opgraving Grote Markt 16 werd een fragment van een dergelijke bak ontdekt (afb. 4 en 5). De gehele bovenkant ontbreekt, aan één kant is nog de steunbeer aanwezig. In– en uitwendig is de bak bijna geheel met loodglazuur en koperoxide bedekt.
Bij de opgraving in de Damstraat in 2002 is, slecht een deel van de liseen met aan weerszijde een stukje wand van een dergelijk voorwerp aangetroffen (afb. 6 en 7). Opvallend zijn de afmetingen: lengte: 13 cm., breedte: 6 cm., hoogte: 7 cm, wanddikte: 1.5 cm. De onderzijde is glad afgewerkt en beroet, evenals de voorkant van de liseen.
Dit zijn tot nu toe de enige voorbeelden na meer dan 40 jaar onderzoek in Haarlem en geeft de zeldzaamheid van deze bakken aan.
[1]Jong,1980,p.159 afb. 246
[2]Greevenbroek,1981,p.5-8
[3]Bruijn,1979, p.100-103
[4]Ruempol,1991,p.108 en 163
[5]Bruijn,1979,p.102, Greevenbroek,1981, p.7, Ruempol, 1991, p.108, inv.nr. 4103 en p.163, inv.nr. 4296